Co wpływa na samoocenę dzieci i nastolatków?

Samoocena dzieci i młodzieży odnosi się do sposobu, w jaki dzieci/młodzież postrzegają oraz oceniają siebie. Jest to subiektywna ocena własnej wartości, kompetencji, wyglądu, umiejętności i innych aspektów funkcjonowania. Samoocena może mieć wpływ na emocjonalne i społeczne funkcjonowanie dzieci, a także na ich rozwój i sukcesy w różnych obszarach życia. 

Ważną rolę w budowaniu samooceny odgrywają rodzice i opiekunowie. Warto pamiętać, że już w okresie przedszkolnym dzieci porównują się ze sobą i zaczynają się oceniać. Choć czasami brak pewności siebie dziecka czy nastolatka jest normalnym zjawiskiem, badania pokazują, że osoby z niskim poczuciem własnej wartości rzadziej podejmują zdrowe ryzyko i samodzielnie rozwiązują problemy. Prawidłowa samoocena wpływa na pozytywne myślenie dziecka i nastolatka o sobie oraz na odczuwanie dumy i zadowolenia z tego, co potrafi.

Jak środowisko kształtuje samoocenę młodzieży?

Wpływ na samoocenę dzieci i młodzieży ma wiele czynników, które wzajemnie się przeplatają - poniżej cztery najczęściej wyróżniane w literaturze:

1. Środowisko rodzinne: sposób zachowania, komunikacji oraz traktowania dzieci i młodzieży przez rodziców i opiekunów. Badania sugerują, że rodzice, którzy wykazują wsparcie, akceptację i pozytywne podejście do swoich dzieci, przyczyniają się do wyższej samooceny u swoich dzieci. W procesie rozwoju dziecka niezwykle ważne jest, aby czuło się ono bezwarunkowo kochane i akceptowane takie, jakie jest. Warto unikać nadmiernego krytycyzmu - przykre słowa negatywnie oceniające dziecko a nie jego zachowanie, nie wpływają pozytywnie ani na samoocenę, ani na motywację młodego człowieka do działania. Tak samo stawianie dzieciom nieadekwatnych do rozwoju i możliwości, nadmiernych wymagań. Dużo lepsze efekty przyniesie cierpliwe skoncentrowanie się na pożądanych efektach. Rozmowa na temat trudności dziecka czy nastolatka i pomoc w radzeniu sobie z nimi. Nie można zapomnieć, że pozytywnie na samoocenę wpływają pochwały, oczywiście te, które są szczere i zasłużone. Także codzienne, wyuczone zachowanie, które jest pozytywne, warto docenić. Niezależnie od tego, czy sukcesy są małe czy duże, uczmy dzieci i młodzież, że wkładany trud również zasługuje na pochwałę, a porażki i błędy mogą przytrafić się każdemu.
2. Środowisko rówieśnicze: pozytywne relacje z rówieśnikami, takie jak przyjaźń i wsparcie społeczne, przyczyniają się do budowania pozytywnej samooceny. Tu także rodzice odgrywają ważną rolę, ponieważ mają wpływ na rozwój umiejętności społecznych dziecka, takich jak komunikacja, rozwiązywanie konfliktów i budowanie relacji z innymi. Zwłaszcza na początkowym etapie rozwoju pomóżmy dzieciom w budowaniu bezpiecznych relacji rówieśniczych, uczmy je mówienia o swoich potrzebach, mocnych stronach oraz szanowania odmiennego zdania. Samoocena rośnie także wtedy, gdy dziecko/nastolatek widzi, że to, co robi, ma znaczenie dla innych osób. Stąd warto zachęcać go do pomocy w domu, czy do życzliwości wobec rówieśników, rodzeństwa. Pomaganie innym poprawia nastrój i buduje poczucie własnej wartości. 
3. Środowisko szkolne i możliwość doświadczenia w nim pozytywnych wrażeń, takich jak sukcesy edukacyjne, uznanie nauczycieli, a także wsparcie rówieśników. Szkoła jest miejscem, gdzie oprócz zdobywania wiedzy, dziecko czy nastolatek uczą się samodzielności i odpowiedzialności. Miejsce to wymusza dokonywanie wyborów, co daje kuszące poczucie kontroli, pomaga rozwijać pewność siebie oraz samoocenę. Niejednokrotnie jest to miejsce, gdzie dorastający człowiek może pierwszy raz powiedzieć “nie”, ucząc się przy tym, że jego zachowanie i decyzje niosą konsekwencje. Wyrabia to odpowiedzialność oraz poczucie zadowolenia i satysfakcji z osiągnięć, co przekłada się na pozytywną ocenę własnych możliwości. Zwłaszcza, kiedy jest się docenionym i popartym przez dorosłego. 
4. Świat internetu i media społecznościowe: korzystanie z mediów społecznościowych może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na samoocenę dzieci i młodzieży. Z jednej strony, media mogą dostarczać okazji do budowania pozytywnego wizerunku siebie i otrzymywania wsparcia społecznego. Z drugiej strony, porównywanie się z innymi na podstawie wyidealizowanych obrazów w mediach społecznościowych, czy narażanie się na komentarze innych, często nieznanych - wykreowanych osób, mogą prowadzić do obniżenia samooceny. Rolą rodziców jest monitorowanie mediów społecznościowych i rozmawianie z dziećmi, a także z młodzieżą na temat korzystania z nich. Istotne jest, aby rozwijać w dzieciach i młodzieży świadomość, jakie zagrożenia niesie nadmierne używanie Internetu. Pokazanie, jak w atrakcyjny sposób można spędzić czas wolny odpoczywając, rozwijając swoje umiejętności, pasje i budować przy tym pewność siebie.

Każde dziecko i nastolatek różnią się od siebie, wspólnie znajdują się na etapie budowania swojej samooceny, dlatego ważne jest dostosowanie podejścia rodziców do indywidualnych potrzeb i cech dziecka. W budowaniu samooceny dzieci i nastolatków bardzo ważne jest słuchać i szczerze interesować się ich uczuciami, myślami, potrzebami emocjonalnymi, nie zapominając przy tym o dawaniu dobrego przykładu.

Źródła: 

• Aronson, E. (1997). Psychologia społeczna. Poznań: Zysk i S-ka 
• Baumrind, D. (1991). The influence of parenting style on adolescent competence and substance use. Journal of Early
• Adolescence, 11(1), 56-95. 
• Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka, Poznań, Zysk i S-ka Wydawnictwo
• Crocker, J., & Wolfe, C. T. (2001). Contingencies of self-worth. Psychological Review, 108(3), 593-623.
• Dweck, C. S. (2006). Mindset: The new psychology of success. Random House.
• Eccles, J. S., & Wigfield, A. (2002). Motivational beliefs, values, and goals. Annual Review of Psychology, 53, 109-132.
• Harter, S. (2012). The construction of the self: Developmental and sociocultural foundations (2nd ed.). Guilford Press.
• Jesper J.(2012). Twoje kompetentne dziecko, Wyd. MIND.
• Jesper J. (2016). Zamiast wychowania, Wyd. MIND.
• Marsh, H. W., & Craven, R. G. (2006). Reciprocal effects of self-concept and performance from a multidimensional perspective:
• Beyond seductive pleasure and unidimensional perspectives. Perspectives on Psychological Science, 1(2), 133-163.
• Perloff, R. M. (2014). Social media effects on young women’s body image concerns: Theoretical perspectives and an agenda for research. Sex Roles, 71(11-12), 363-377. 
• Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton University Press.
• Rubin, K. H., Bukowski, W. M., & Parker, J. G. (2006). Peer interactions, relationships, and groups. W: N. Eisenberg,
• W. Damon, & R. M. Lerner (red.), Handbook of child psychology: Vol. 3. Social, emotional, and personality development (6th ed., s. 571-645). Wiley.