Wszystko, co warto wiedzieć o PKU – poznaj Europejskie Standardy Rozpoznawania i Leczenia Fenyloketonurii

W styczniu 2017 roku, po kilku latach prac ekspertów w dziedzinie wrodzonych wad metabolizmu, opublikowano w piśmie The Lancet Diabetes & Endocrinology Europejskie Standardy Rozpoznawania i Leczenia Fenyloketonurii. Są one drogowskazem dla pacjentów, ich rodzin, lekarzy i dietetyków, w jakim kierunku powinna podążać opieka nad osobami z nieprawidłowym metabolizmem fenyloalaniny.

Leczenie dietą – indywidualne zapotrzebowanie na fenyloalaninę

Zapotrzebowanie na fenyloalaninę zależy przede wszystkim od tolerancji związanej ze stopniem aktywności hydroksylazy fenyloalaninowej, czyli enzymu potrzebnego do prawidłowego metabolizmu fenyloalaniny. Dlatego też schemat diety musi być w każdym przypadku dostosowany indywidualnie. Regularna kontrola stężenia fenyloalaniny we krwi zabezpiecza przed uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego dziecka. Wykładnikiem efektywnego leczenia jest prawidłowy rozwój umysłowy i fizyczny pacjenta.

Od jakich stężeń fenyloalaniny we krwi należy rozpoczynać leczenie?

Poziom fenyloalaniny we krwi przed interwencją / leczeniem determinuje późniejsze postępowanie w kontrolowaniu bezpiecznego poziomu fenyloalaniny u osoby z PKU. Jeżeli poziom PHE nie przekracza 360 μmol/L uznaje się go za bezpieczny. Ten limit dotyczy również kobiet z PKU, które chcą zajść w ciążę oraz kobiet w ciąży (maternal PKU).

Mimo, iż dieta niskofenyloalaninowa jest kluczowym i podstawowym elementem postępowania w PKU, to w nietypowych postaciach tej choroby, preparaty takie jak BH4 (tetrahydrobiopterin) stanowią uzupełnienie leczenia, pozwalające na normalizację poziomów fenyloalaniny we krwi pacjenta, bez stosowania diety niskofenyloalaninowej. Postacie łagodnej hiperfenyloalaninemii, w których występuje tylko częściowe obniżenie aktywności hydroksylazy fenyloalaninowej, a stężenia fenyloalaniny we krwi pacjenta zwykle nie przekraczają 10 mg %, nie wymagają stosowania żadnego leczenia.

Leczenie jest rekomendowane, jeżeli poziom PHE we krwi przed interwencją jest w przedziale 360 μmol/L - 600 μmol/L w wieku do 12 lat. Jeżeli przekracza 600 μmol/L leczenie musi być kontynuowane przez całe życie. Podkreślono znaczenie wczesnego (optymalnie do 10-tej doby życia) rozpoczęcia żywienia niskofenyloalaninowego, gdyż każde 4 tygodnie w jego opóźnieniu, skutkują spadkiem ilorazu inteligencji o 4 punkty.

Jakie stężenia docelowe fenyloalaniny są rekomendowane?

• u dzieci poniżej 12. roku życia stężenia fenyloalaniny powinny wynosić 120-360 μmol/L (ok. 2-6 mg/dL),
• u osób powyżej 12. roku życia powinno to być 120-600 μmol/L (ok 2-10 mg/dL),
• w przypadku kobiet w ciąży wyniki powinny być w zakresie 120-360 μmol/L,
• stężenie w okolicach 600 μmol może sugerować przyszłe problemy z utrzymaniem diety.

Jak często badać stężenie fenyloalaniny?

Pomiary stężenia fenyloalaniny powinny być dokonywane co tydzień w 1. roku życia, co dwa tygodnie w wieku 1-12 lat oraz raz w miesiącu u starszych pacjentów. Zwrócono uwagę na częstość kontroli w Poradni Metabolicznej – w okresie niemowlęcym powinny one odbywać się co najmniej raz na dwa miesiące, po 1. roku życia minimum dwa razy w roku do ukończenia 18. roku życia, u osób dorosłych – minimum raz w roku. U pacjentów ze źle wyrównaną chorobą, pomiary stężeń fenyloalaniny i kontrole specjalistyczne powinny być częstsze. Kluczowe w pomiarach fenyloalaniny jest to, że próbki powinny być pobierane mniej więcej o tej samej porze dnia, najlepiej rano przed śniadaniem (ponieważ wtedy wyniki będą najwyższe).

Wytyczne na temat diety PKU

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi, chorzy, u których wartości fenyloalaniny bez leczenia mieściły się w granicach 6-10 mg/dl, powinni stosować restrykcyjną dietę przez minimum 12 pierwszych lat życia.

Pacjenci, u których stężenia fenyloalaniny na zwykłej diecie przekraczały 10 mg/dl, powinni stosować dietę niskofenyloalaninową przez całe życie. Badania dowodzą jednoznacznie, iż kontynuacja diety u tych osób również po zakończeniu dzieciństwa, zmniejsza ryzyko rozwoju zaburzeń neurologicznych w przebiegu fenyloketonurii.

Dieta PKU jest dietą na całe życie, wymagającą regularnego monitorowania również w okresie dorosłości.

Badania kontrolne osób na restrykcyjnej diecie niskofenyloalaninowej

Wskazane jest, aby raz na rok dokonywać pomiarów antropometrycznych: masa ciała, wzrost i BMI. Rekomendowane jest zbadanie aminokwasów w surowicy krwi, homocysteiny, hemoglobiny i ferrytyny. Do rozważenia, w zależności od konkretnego stanu zdrowotnego osoby badanej, jest oznaczenie wybranych witamin oraz składników mineralnych, w tym wapnia, cynku i selenu oraz hormonów tarczycowych. Ocena takiego badania kontrolnego powinna zawierać zarówno opis zdrowia fizycznego, jak i psychicznego (z uwzględnieniem zachowania oraz nastroju pacjenta).

Warte podkreślenia jest, że BMI oraz masa ciała pacjenta powinna być szczegółowo monitorowana. Duże wahnięcia wagi powodują wzrost fenyloalaniny we krwi. Nadwaga jest również bardzo ryzykowna, ponieważ schudnięcie z PKU nie należy do łatwych wyzwań.

Czytaj więcej: Nadwaga przy fenyloketonurii - czy dieta PKU może sprzyjać tyciu?

W wieku nastoletnim powinno się również przeprowadzić badanie gęstości kości. O tym, dlaczego jest to szczególnie istotne przy PKU przeczytasz więcej tutaj.

Kolejnym ważnym aspektem obecnym w wytycznych jest opieka psychologiczna oraz częstotliwość przeprowadzania badań neurokognitywnych. Takie badania powinny być przeprowadzane w wieku 12 i 18 lat oraz w sytuacji, kiedy ponad połowa wyników badania poziomu PHE jest nieprawidłowa w ciągu 6-12 miesięcy, są problemy w nauce lub pracy bez poprawy przez 6 miesięcy.

Jakie są zalecenia odnośnie opieki nad pacjentem?

Opieka nad pacjentem powinna być bardziej zindywidualizowana. Rodzice niemowląt z PKU oraz kobiety planujące lub w trakcie ciąży, powinny mieć cotygodniowy kontakt (telefoniczny) z lekarzem, który mógłby wspomóc odpowiednią radą. Należałoby również dostosowywać częstość pomiarów krwi oraz wizyt pacjentów do ważniejszych wydarzeń w życiu (takich jak zmiana szkoły, pracy, zmiana miejsca zamieszkania, usamodzielnienie itd.). Podczas każdej wizyty w poradni wskazane jest, aby przedyskutować zarówno dietę, jak i wspomnieć o ewentualnych chorobach, które zostały przebyte w międzyczasie i jaki miały/mogły mieć wpływ na wyniki.